Apêndice:Vocabulário tétum

Vocábulario da língua Tétum Díli (Tetun Dili): palavras e frases (Fogaça 2017[1]):


Palavras editar

Número Português Tétum Díli
1 Como estás? Diak ka lae?
2 Estou bem Hau diak
3 Onde você vai? Ba nee be?
4 O que é isso? Ida nee saida?
5 boca ibun
6 braço liman
7 cotovelo liman sikun
8 ombro kabaas
9 cabeça ulun
10 dor de cabeça ulun moras
11 cabelo fuuk
12 cabelo preto fuuk metan
13 carne (humana) isin
14 coração fuan
15 costas kotuk
16 dente nehan
17 dedo liman fuan
18 fígado aten
19 língua nanaal
20 mão liman
21 nariz inus
22 olho matan
23 cego / cegueira matan aat
24 orelha tilun
25 surdo / surdez tilun diuk
26 osso ruin
27 ain
28 pele kulit
29 perna ain
30 pescoço kakorok
31 sangue raan
32 doente moras
33 leite (materno) susu been
34 urina mii
35 excremento teen
36 homem mane
37 mulher feto
38 criança labarik
39 menino labarik mane
40 menina labarik feto
41 grávida feto isin-rua
42 bebê labarik nurak
43 recém-nascido kosok oan
44 pai aman
45 mãe inan
46 marido lain
47 esposa feen
48 solteiro klosan
49 jovem joven
50 filho oan mane
51 filha oan feto
52 irmão mais velho maun boot
53 irmão mais novo alin
54 irmã mais velha biin
55 irmã mais nova alin
56 tio (irmão mais velho do pai) aman boot
57 tio (irmão mais novo do pai) aman kiik
58 tia (irmã do pai) tia
59 tio (irmão da mãe) tiu
60 tia (irmã mais velha da mãe) inan boot
61 tia (irmã mais nova da mãe) inan kiik
62 primu (paralelo)
63 primu (cruzado)
64 avô abo / avoo mane
65 avó abó / avoo feto
66 sobrinho subrinhu
67 sobrinha subrinha
68 neto / neta bei-oan
69 dote barlake
70 Deus Maromak
71 alma klamar
72 mal aat
73 feiticeiro matandook
74 bruxo buan
75 lit: senhor da terra liurai
76 lit: senhor da palavra lianai
77 ladrão nauktein
78 professor mestri
79 pastor pendeta (ind)
80 presidente prezidenti
81 chefe xefi
82 pessoa ema
83 timorense timor-oan
84 estrangeiro malae
85 padre amu
86 amigo belun / colega
87 escravo atan
88 árvore ai
89 capim duut
90 flor funan
91 fruta ai fuan
92 semente fini
93 folha tahan
94 raiz abut
95 casca ai kulit
96 pedra fatu
97 pedra de afiar fatu hodi kroat
98 terra rai
99 terra seca rai maran
100 areia rai henek
101 poeira rai rahun
102 montanha foho
103 montanha sagrada foho lulik
104 pico da montanha foho tutun
105 bambu au
106 espinho ai tarak
107 vegetais marotok / modo
108 floresta ai laran
109 sol loro
110 lua fulan
111 céu loro leten
112 céu (religioso) lalehan
113 estrela fitun
114 água bee
115 chuva udan
116 trovão rai tarutu
117 raio udan biska
118 tempestade udan anin
119 chuva forte udan boot
120 seca (tempo de seca) bailoron
121 nuvem kalohan
122 fogo ahi
123 fumaça ahi suar
124 cinzas ahi kdesan
125 prata osan mutin
126 ouro osan mean
127 ar / vento anin
128 noite kalan
129 dia loron
130 rio mota
131 canoa bero
132 barco roo
133 remo ai hean
134 cachoeira udan been
135 praia tasi ibun
136 estrada dalan (jalam lurus)
137 casa uma
138 casa sagrada uma lulik
139 telhado uma kakuluk
140 porta odamatan
141 cozinha dapur
142 panela sanan
143 cesto luhu
144 banco banku
145 faca tudik
146 facão katana
147 colher kanuru
148 garfo garfu
149 corda tali
150 vassoura dasa
151 chão hadak (feito de material)
152 escola eskola
153 igreja uma kreda
154 animal animal / balada
155 abelha bani
156 mel bani been
157 cão asu
158 macaco lekirauk
159 galo manu aman
160 galinha manu inan
161 pintinho manu oan
162 peixe ikan
163 porco fahi
164 búfalo (de água) karau
165 formiga nehek
166 cavalo kuda
167 rato laho
168 crocodilo lafaek
169 cauda ikun
170 largatixa teki
171 largatixa (grande que vive nas casas e arvores e faz o barulho 'tokee'; Gekko gecko) toke
172 pássaro manu fuik
173 chifre dikur
174 asa liras
175 pena fulun
176 ovo (de galinha) mantolun
177 cobra samea
178 piolho kutun
179 aranha labadain
180 ovelha / cabra bibi
181 gato busa
182 tartaruga lenuk
183 sapo manduku
184 carne (de búfalo / animal) karau naan
185 abacaxi ai nanás
186 mamão aidilan
187 flor do mamão aidilan funan
188 folha do mamão aidila tahan
189 feijão koto
190 arroz cru foos
191 arroz cozido etu
192 planta do arroz / arroz na casca hare
193 goiaba goiaba
194 manga haas
195 mandioca ai farina
196 milho batar
197 banana hudi
198 banana verde (coração da banana) hudi dubun
199 batata doce fehuk midar
200 açúcar midar
201 sal masin
202 café kafe
203 café da manhã matabixu
204 almoço haan meiudia
205 jantar haan kalan
206 coco nuu
207 farinha ai farina uut
208 laranja / mexirica sabraka
209 vinho tua
210 comida hahan
211 amendoin forai
212 ontem horiseik
213 anteontem horibainrua
214 hoje ohin
215 amanhã aban
216 depois de amanhã aban bainrua
217 agora agora
218 manhã dadeer
219 tarde lokraik
220 semana semana
221 mês fulan
222 ano tinan
223 onde nebee
224 ali iha nebaa
225 aqui iha nee
226 bem / bom diak
227 mau / mal aat
228 longo naruk
229 curto badak
230 grande boot
231 pequeno kiik
232 tudo / todos hotu
233 inteiro / completo tomak
234 fino mihis
235 grosso mahar
236 largo luan
237 estreito kloot
238 fraco fraku
239 forte forti
240 macio mamar
241 duro toos
242 alto aas
243 baixo badak
244 gordo bokur
245 magro krekas
246 novo foun
247 velho tuan
248 quente manas
249 frio maliri
250 seco maran
251 molhado bokon
252 pesado todan
253 leve kamaan
254 perto besik
255 longe dook
256 limpo mos
257 sujo foer
258 bonito kapaas
259 feio oin aat
260 sim sin
261 não lae
262 cheio nakonu
263 vazio mamu
264 frente oin
265 atras kotok
266 em cima leten
267 embaixo kraik
268 leste lorosae
269 oeste loromono
270 o que? sa ida?
271 quem? see?
272 como? oinsa?
273 por que? tamba saa?
274 quando? bainhira
275 um ida
276 dois rua
277 três tolu
278 quatro haat
279 cinco lima
280 seis nee
281 sete hitu
282 oito ualu
283 nove sia
284 dez sanulu
285 onze sanulu hesin ida
286 doze sanulu hesin rua
287 treze sanulu hesin tolu
288 quatorze sanulu hesin haat
289 quinze sanulu hesin lima
290 vinte rua nulu
291 trinta tolu nulu
292 quarenta haat nulu
293 cinquenta lima nulu
294 cem atus ida
295 duzentos atus rua
296 trezentos atus tolu
297 mil rihun ida
298 muito barak
299 pouco ituan
300 algum balun
301 moeda osan mean
302 dinheiro osan
303 primeiro ba dala uluk
304 segundo ba dala rua
305 terceiro ba dala tolu
306 último ikus
307 vermelho mean
308 azul azul
309 amarelo kinur
310 verde matak (verde natural) / modok
311 branco mutin
312 preto metan
313 1PS hau
314 2PS ita / o
315 3PS nia
316 1PP (incl) ita
317 1PP (excl) ami
318 2PP imi
319 3PP sira
320 acordar hader
321 assar tunu
322 atirar tuda
323 bater baku
324 beber hemu
325 brincar halimar
326 buscar buka
327 caçar kasa
328 cantar hanano / kanta
329 casar kaben
330 cavar hakuak
331 cheirar horon
332 chover udan
333 comer han
334 conhecer hatene
335 cozinhar tein
336 dançar dansa
337 dar fo
338 deitar latan
339 dormir toba
340 encontrar hetan
341 ensinar hanorin
342 enviar haruka
343 escrever hakerek
344 falar koalia
345 fechar taka
346 jogar joga
347 lavar fasi
348 mentir bosok
349 morar hela
350 morrer mate
351 matar oho
352 nascer moris
353 ouvir rona
354 pensar hanoin
355 perder lakon
356 perguntar husu
357 pescar hakail
358 roubar nauk
359 saber hatene
360 segurar kaer
361 sentar tur
362 soprar huu
363 tirar foti
364 Tomar banho haris
365 tossir mear
366 trabalhar servisu
367 ver hare
368 vir mai
369 viver moris
370 voar semo

Frases editar

Número Português Tetun Dili
1 Dor de cabeça Ulun moras
2 Eu estou com dor de cabeça Hau ulun moras
3 Ele está apertando a mão do menino Nia "kaer" labarik nia liman
4 O nariz dele está machucado Nia inus knek
5 Ela está lavando os pés do bebê Nia fasi nia oan nia ain
6 O pescoço da menina é comprido Labarik feto iha kakorok naruk
7 A criança está cantando Labarik hanano
8 O menino correu Labarik mane halai
9 A menina caiu Labarik feto mono
10 Muitas sementes Fini barak
11 A folha é pequena Tahan kiik
12 Ele jogou a pedra Nia tuda fatu
13 Sol redondo Loro kabuar
14 Lua grande Fulan boot
15 Muitas estrelas Fitun barak
16 Água fria Bee malirin
17 Rio estreito Mota kloot
18 A canoa está cheia de areia Bero iha rai henek barak
19 O peixe nada Ikan nanin
20 A asa do pássaro é branca Manu iha liras mutin
21 O ovo da galinha Manu inan nia manu tolu
22 Ele está comendo os ovos Nia han manu tolo
23 Ele tem medo da cobra Nia tauk husi samea
24 A menina está com muito piolhos na cabeça Labarik nia ulun iha kutun barak
25 Ele acordou cedo Nia hader dader saan
26 Ele assou a carne do porco Nia tunu naan fahi
27 Ele atirou a pedra Nia tuda fatu
28 Ele bateu no amigo Nia baku malu ho belun
29 Ele brincou com o amigo Nia halimar ho belu
30 Choveu ontem pela manhã Horiseik dader udan tau
31 Ele comeu banana Nia han hudi
32 Ele cozinha arroz Nia tein etu
33 Ele deu um presente para a mãe dele Nia fo presente ba ninia inan
34 Ele dormiu no chão Nia toba iha rai
35 Ele encontrou um facão Nia hetan katana ida
36 Ele ensina crianças Nia hanorin ba labarik sira
37 Ele ensinou o menino como pescar Nia hanorin labarik kaer ikan
38 Ele fala com o pai e a mãe dele Nia koalia ho ninia aman no inan
39 Ele lavou o carro Nia fasi nia kareta
40 Ele matou o rato Nia oho laho ida
41 Ele mora em Same Nia hela iha same
42 Ele morreu Nia mate
43 Ele nasceu ontem Nia moris horiseik
44 Ele perguntou a menina sobre o facão Nia husu ba labarik feto kona ba katana
45 Ele pescou muitos peixes Nia hakail ikan barak
46 Ele roubou o galo do vizinho Nia nauk vizinhu nia manu
47 Ele segura a corda Nia kaer tali
48 Ele tomou banho no rio Nia haris iha mota
49 Ele trabalhou o dia todo Nia servisu loron tomak
50 Ele viu a cobra Nia hare samea
51 O homem veio ontem Mane mai horiseik
52 A mulher veio ontem Feto mai horiseik
53 Ele veio ontem Nia mai horiseik
54 O homem estava comendo arroz Mane han etu
55 Ele comeu arroz Nia han etu
56 Os cães mordem as pessoas Asu tata ema ida
57 O cão mordeu ele Asu tata nia
58 O Homem estava doente Mane moras
59 Ele está doente Nia moras
60 O homem deu dinheiro para o meu pai Mane fo osan ba hau nia aman
61 Ele deu dinheiro para o meu pai Nia fo osan ba hau nia aman
62 O homem deu dinheiro para ela Mane fo osan ba nia
63 O homem ganhou dinheiro Mane simu osan
64 Eles viviam na aldeia Sira hela iha aldeia
65 O homem foi para a aldeia Horiseik mane ba aldeia
66 O homem veio da aldeia Horiseik mane mai husi aldeia
67 O homem vai para a aldeia Aban mane ba aldeia
68 O homem virá da sua aldeia Aban mane mai husi aldeia
69 O homem foi com sua esposa Maun ba hamutuk nia kaben

Ver também editar

Na Wikipédia editar

Referências

  1. FOGAÇA, Helem Andressa de Oliveira. O ecossistema fundamental da língua Mambae: aspectos endoecológicos e exoecológicos de uma língua austronésia de Timor-Leste. 2017. 297 f., il. Tese (Doutorado em Linguística)—Universidade de Brasília, Brasília, 2017. (PDF)