Apêndice:Palavras básicas em talian

Apêndice sobre palavras básicas em talian (ou vêneto brasileiro).

Fenômenos naturais editar

FENÒMENI NATURAI E ASTRI - FENÔMENOS NATURAIS E ASTROS

Alba = Aurora
Arcobaleno = Arco-íris
Ària = Ar
Arieta = Brisa
Asteròide = Asteroide
Borasca (Piovesina) = Chuvisco
Brina = Geada
Crosaro o Croser = Cruzeiro
Crepùscolo = Crepúsculo
Di = Dia 
Eclisse lunar = Eclipse lunar
Eclisse solar = Eclipse solar
Fògo = Fogo
Fulmen= Relâmpago
Fumana = Fumaça ou Neblina
Giasso = Gelo
Gosse = Gotas
Gronde = Goteiras
Lampi = Relâmpagos
Lave = Lavas
Luna Nova = Lua Nova
Luna Piena = Lua Cheia
Luschefusche = Lusco-fusco
Maremoto = Maremoto ( Tremor do mar )
Molinel o Redemugno  = Redemoinho
Nebulosa = Nebulosa
Note = Noite
Ombra = Sombra
Ombria = Sombra  de árvores
Piena = Enchente 
Piova = Chuva
Piovada = Enxurrada
Quarto Calante = Quarto Minguante
Quarto Cressente = Quarto Crescente 
Ragi o Ràii del sol = Raios do sol
Ribombo = Eco
Ritornon = Tornado
Saete (s-ciantiss) = Raios
Saren = Sereno
Satèlite = Satélite
Sbalada = Estiada
s-ciantiss(saeta) = Raio
Scurir = Escurecer
Sendre = Cinzas
Sguassa = Orvalho
Sol = Sol
Spiovesina (borasca) = Chuvisco
Stela Cascante = Estrela Cadente
Stele = Estrelas
Tampesta  = Tempestade, granizo
Teremoto = Terremoto
Tufano = Tufão
Tronade = Trovoadas
Troni = Trovões
Ventania = Ventania
Vento = Vento
Via Làtea = Via Láctea
Volcano = Vulcão 


Animais editar

INSETI (BAI), ARACNIDI, RETILI E AMFIBI - INSETOS, ARACNÍDEOS, RÉPTEIS E ANFÍBIOS

Ave = Abelhas
Asiói = Vespas dos parreirais
Bao = Besouro
Baoséto = Inseto( gíria para "demônio")
Begòt = Larva de borboleta
Berni = Bernes
Bisse = Cobras
Bissi = Bicheira
Bissi da pié = Bicho de pé 
Brespe = Vespas
Bube = Pirilampos, vaga-lumes
Cavolete = Gafanhoto
Cavaoci = Libélula
Curiàndole = Formigas corredeiras
Formighe = Formigas
Formigoni =  Formigões
Grata  =  Sarna
Grili = Grilos
Lecapiati = Louva-a-deus 
Lumaghe = Lesmas
Lusertoni = Lagartos
Luserta = Lagartixa
Mosche = Moscas
Moschini = Mosquitos
Mosconi = Moscas varejeiras
Muchirane = Chatos
Mugnini =  Cupins
Pavèia = Borboleta
Pedoci = Piolhos
Piafoc =  Dgins ou pisca-pisca.
Puldi =  Pulgas
Ragni =  Aranhas
Rogna = Sarna miúda
Rospi = Sapos
Rughe = Lagartas da parreira
S-ciosi =  Caracóis
Sìmesi = Percevejos
Slussarole = Vaga-lumes
Tarme =  Traças
Tavan = Mutuca 


OSÈI - AVES

Àghia  = Águia
Ànara = Marreca
Barbastricio = Morcego(Papastrel/pinpistrel/papastrigio)
Becafighi = 
Becassoche , becalegno =  Picapau
Bèco-de-cian-cian = Bico-de-chan-chan
Ben-te-vi  =  Bem-te-vi
Cadorna = Codorna
Canarin = Canário

Capon = Galo castrado( capão)

Cherochero = Quero-quero
Ciarilo = Sebinho
Cioca = Choca
Ciraciola = Cambaxirra
Ciuciafior = Beija-flor
Coaieta = Tovaca
Coe = Alma-de-gato
Colomba bianca = Pomba do mato
Colomba carigiò = Pomba carijó
Colomba negra = Pomba preta
Colombeta = Pombinha
Colombina = Rolinha
Colombo = Pomba
Corbo = Corvo
Dindio = Peru
Ema = Ema 
Falcheto = Gaviãozinho pinteiro
Faraona = Galinha d’Angola, angolista
Ferrer= Ferreiro (ave)
Forbeseta = Tesourinha 
Gal = Galo
Galeto =  Frango
Galina = Galinha
Galineta = Nambu ou inambu
Gardelin = Pintassilgo
Gràia = Gralha
Macuco = Macuco
Magnarughe = Come-lagartas, ave marron de cauda comprida.
Mareca = Pato 
Matoner = João-de-barro, barreiro
Moreta = Pardal
Oco = Ganso
Ozei Mori = Chupins
Osel del Mar = Espécie de gaivota
Papagal = Papagaio
Pardal = Pardal
Papastrel o papastrigio = Morcego
Passareta = Tico-tico
Pavon  = Pavão
Perdigon = Perdigão
Pernisa =  Perdiz
Pirichito = Periquito
Piti = Pintos
Pitussei = Pintinhos
Poiane = Carranchos
Polastri (polani)= Frangos
Porsel = Leitão
Pòrco = Porco
Rolina = Pomba-rola
Rondinela = Andorinha
Rane = Rãs
Saracura = Saracura
S-cioro = Coroira
Selega = Cêlega
Seriema = Siriema
Sisia = Andorinha miúda
Spion = Espião ou João Bobo
Tordo = Sabiá
Uru = Uru
Vestrus = Avestruz

PESSI - PEIXES

Àngelo = Anjo
Araia = Arraia
Atun = Atum
Bacalà = Bacalhau
Barbison = Bagre
Baiacù = Baiacu
Boto = Boto
Carpa = Carpa
Casson = Cação
Cascudo = Cascudo
Cavala = Cavala
Corvina = Corvina
Dorado = Dourado 
Garopa = Garoupa 
Gamba-de-tosa = Perna-de-moça
Gioanina = Joaninha
Gobo = Cará
Grumaton = Grumatão
Inghia = Enguia
Lagosta = Lagosta
Lingoado = Linguado
Lula = Lula
Merlusa = Merluza 
Mussun = Muçum
Papatera = Papa-terra
Pescada = Pescada
Pesse-bò = Peixe-boi
Pesse-rè  = Peixe-rei
Pesse-spada = Peixe-espada
Piava = Piava
Piragna = Piranha
Pintà =  Pintado
Pirarucù = Pirarucu
Polometa = Polometa
Polvo = Polvo
Porcheto = Porquinho
Roncador = Roncador 
Salmon = Salmão
Sardela = Sardinha
Sardeleta = Lambari
Sardelona = Saicanga, Tambicu
Traìra = Taraíra 
Tilàpia = Tilápia
Tubaron = Tubarão
Tucunarè = Tucunaré
Tucunè = Tucuné 
Truta = Truta
Zundià = Jundiá

Casa editar

EL LETO DE DORMIR - CAMA.

    La  cuna = O berço
    La  bareta (barucia)= A  touca
    El cussin = O travesseiro
    La fassa = A  faixa
    La  fodreta =  A fronha
    El leto =  A  cama
    I nissoi = Os lençóis
    El paion = O colchão
    El  pissoto  =  O colchão do berço
    La querta =  A coberta
    La  straponta = O endredon

Ferramentas editar

ISTRUMENTI DE LAORO – FERRAMENTAS DE TRABALHO

Badila = Pá
Cava = Cavadeira
Ciodi = Pregos
Grampi = Grampos
False = Gadanha
Fórbese = Tesoura
Forchet = foicinha
Levarin = Pé-de-cabra
Licata  = Alicate
Livel = Nível 
Manara o manera =  Machado
Manarin = Machadinha
Mànego = Cabo
Martel = Martelo
Massa = Malho/Marreta 
Matita = Lápis bicolor
Messora = Foicinha dentada
Metro = Metro
Passel = Tramela ou taramela.
Piana o  Varsora = Plaina
Picon = Picareta
Piombo = Prumo
Portadore = Dobradiças
Raspa = Raspadeira
Rastel = Ancinho
Salasso = Freme ou flema
Sapa = Enxada
Saponela = Enxadinha
Sapon = Enxadão
Scala = Escada
Scaiarol = (Soraman) Plaina
Scarpel = Formão
Sega = Serra 
Segon = Serrote
Segoto = Serrotinho
Soraman = Plaina 
Spago = Barbante
Squara o  Scoara =  Esquadro
Tanaia = Torquês 
Trena  = Trena para medir distâncias
Valdora  =  Machadinha para aplainar



IN CUSINA - NA COZINHA

Baldo = Balde madeira
Balanseta = Balancinha
Banca = Banco de sentar
Bassacuna = Balança  Romana
Biceri  = Copos
Bigolaro  o  Bigoler = Máquina de fazer massas
Boracia = Corote
Bote = Garrafa
Brondo = Panela grande
Bruschin = Escova
Bules =  Bule
Cadena = Corrente  da  lareira
Caliera = Panela  da polenta 
Caneco = Caneca
Caneco del late = Leiteira
Carega =  Cadeira 
Cassa da buso = Espumadeira
Cassa de farina =  Caixa da farinha
Cassa de legna = Caixa da lenha
Cassarola = Caçarola
Cassetin =  Gaveta da mesa ou do guarda-louça
Cavastropi = Saca-rolhas
Cìcare = Xícara
Colin  =  Coador
Cortel = Faca
Crivel = Peneira 
Cuciaro = Colher
Faca =  Faca
Fil dea polenta = Fio da polenta
Fogoler = Lareira 
Fogon = Fogão
Gamela = Bacia de madeira para lavar os pés
Garafoni = Garrafões
Giàssara  =  Geladeira
Giassador = Friser
Goardalossa = Guarda-louça
Gratarola = Ralador
Impiastra = Chapa da máquina de massa
Impìria = Funil
Larin – Fogão a lenha
Mànego de stirar = Rolo para espichar a massa
Masnin = Moedor de café
Masnèr = Moedor de carne
Menestrola =  Concha 
Méscola = Colher de pau 
Microonde = Microondas
Padela = Frigideira
Piati = Pratos
Piatini = Pires
Pignate = Panelas
Pironi = Garfos 
Pissarol  = Bica de água do lavador
Portastechi = Paliteiro
Possade = Facas de mesa
Provin = Mostímetro
Rampin = Gancho do fogão
Scagno = banquinho de sentar-se (muito usado para tirar leite das vacas)
Scudele = Tigelas 
Saler o salaro = Saleiro
Salere = Chaleiras
Sece = Baldes de madeira
Secer o Seciaro = Lavador de madeira, com lugar para os baldes.
Sfese =  Frestas
Staliera = Balança de Vara
Sponga = Esponja
Stec = Palito
Stecadenti = Palito de dente
Strendin = Prendedor de roupas
Suca = Porongo do sal
Suro = (stropol) Rolha
Taola  o  Tola =  Mesa de refeições
Taolin = Mesinha ( geralmente para preparar os alimentos).
Tavalier = Tabuleiro da polenta
Tovaie =  Toalhas
Traversa = Avental 
Travessa = Bandeja.

CORTEI

Salass = Canivete para sangrar cavalos ociosos no estábulo (forma de acalmá-los).
Canivete = Canivete
Cortelin =  “
Cortel = Faca
Faconeto = Facãozinho
Macete = Facão


Alimentos e bebidas editar

CONSIERI E VERDURE – TEMPEROS E VERDURAS.

Agrion = Agrião
Àio = Alho
Alfavaca = Alfavaca
Articiochi = Alcachofra 
Assafran = Açafrão
Azeo  o  zéo = Vinagre
Bacalà = Bacalhau
Beterava = Beterraba
Bisi = Ervilha
Bonmaìstro = Losna
Broche de garòfolo =  Cravos
Butiro = Manteiga
Bròcoli = Couve-flor
Canela = Canela 
Capussi = Repolho
Castagne = Castanhas
Cocùmeri = Pepinos
Colorado = Colorau
Creme = Creme
Cren = Crem
Fasói = Feijão
Fava = Fava
Fenocio = Funcho
Formaio = Queijo
Late = Leite 
Lente = Lentilha
Levà = Fermento
Loro = Louro
Mandolini = Amendoins
Mangioca = Mandioca
Melàdo = Melado
Miel =Mel
Misurana = Manjerona
Nose = Nozes
Oiobon = Azeite
Oraro = Louro
Orègno = Orégano
Osmarin = Rosmaninho
Palme = Palmito
Palmire = Coco
Panoce = Espigas de milho
Patate dolse = Batata doce
Patate taliane = Batatinhas
Patate dei Frati = Inhame
Pecan = Noz Pecam
Persèmolo = Salsão
Pévaro = Pimenta
Pevaroni = Pimentão
Pomi = Maçã
Pomidori = Tomates
Radici = Chicória
Ràpari = Nabos
Ravanei = Rabanetes
Riso = Arroz
Rùcola = Rúcula
Sàbia = Sálvia
Scarogne = Cebola de tempero
Salata = Alface
Sal = Sal
Salmognaco = Sal amoníaco
Salmora = Salmoura
Sardele = Sardinhas
Scarogne = Cebola de tempero
Scarote = Cenoura 
S-ciòcole = Pipocas
S-ciosi = Cogumelos
Sèmolo = Salsa
Seole = Cebolas
Siarca = Charque       
Sùcaro =Açúcar
Sussù = Chuchu
Teghe = Vagens
Urucun = Urucun
Vanilina = Baunilha

IN COLÒNIA ( Erbe e fruti )

Abiuni o Viadoni = Carurus
Articiochi  = Alcachofra 
Artisoi  o  Latisoi =Serralha
Bàlsamo = Bálsamo
Bergamota = Bergamota
Bergamotera = Bergamoteira 
Bisi = Ervilha
Cana =  Cana de açúcar
Cocùmeri = Pepinos
Codogni = Marmelos
Erbalegna = Guaxima  o  Guaxumba
Fasoi = Feijão
Fava = Fava
Forbesete = Picão
Formento = Trigo
Formento Mato = Trigo - inço
Figari o Figheri = Figueiras
Fighi = Figos
Girassol = Girassol
Grama = Capim, gramado
Guaranà = Guaraná ( planta  e bebida )
Guarana = Guarana ( planta medicinal ) 
Later = Leiteiro
Léngua de Vaca = Língua de Vaca
Lente = Lentilha
Lima = Lima ( fruto da limeira )
Limara o Limera = Limeira 
Lin = Linho 
Mìlio = Milho
Morare o Morere = Amoreiras
More = Amoras
Naransa = Laranja
Naransara o Naransera = Laranjeira
Nespolari o Nespoler = Nespeira
Nèspoli = Guavirova ou guabiroba ( planta e fruto)
Nogare  o Noghere = Nogueiras
Nose = Nozes 
Orègano = Orégano
Ortighe = Urtigas
Ortigoni = Ortigões
Orzo  o  Ordo = Cevada
Pongranà = Romã ( planta e fruto)
Pel-de-porco  = Pé-de-porco ( planta medicinal)
Perari o Pereri = Pereiras
Petassachi = Carrapichos
Pévaro = Pimenta 
Peveronete =Pimentinha
Pevaroni o Peveroni = Pimentões
Pissacan = Chicória amarga
Piantàgini = Tanchagem ( erva medicinal ) 
Pin = Pinheiro
Pignoni = Pinhões.
Quarésima = Quaresma
Radici = Chicória 
Radici da mato = Chicória nativa
Rampeghina = Amiilhã
Raticù = Araticum
Riso  = Arroz
Scoe = Vassouras
Segala = Cevada
Seole = Cebolas
Seolini = Cebolinhas
Sielde = Samambaias
Sòia = Soja
Sorgheto = Sorgo Sacarino
Spagna = Alfafa
Sponga = Esponja
Spin = Espinho
Spinaro o Spiner = Espinheiro
Sussu = Chuchu ( fruto e planta)
Suzin = Ameixa doce

Partes do corpo humano editar

EL CORPO UMANO

Afano o Fastìdio = Desmaio ou Vertigem
Ataco o  Colpo = Ataque
Baticuor = Arritmia
Bissiga =Bexiga 
Boca = Boca 
Brassi = Braços
Budele = Tripas
Bunìgolo = Umbigo
Busdelcul = Anus
Busseta = Vagina 
Calcagni = Calcanhares
Cane dea Gola = Cordas Vocais
Cavei = Cabelos
Cavice = Clavícolas
Coioni = Testículos
Col = Pescoço
Coradela = Pâncreas
Cuor = Coração
Custele = Costelas 
Dei = Dedos
Denocio  o Zenocio = Joelho 
Denti = Dentes
Distroncar(e) = Desconjuntar
Dolor  o Mal = Dor
Fiel = Vesícula
Fiévera = Febre
Figà = Fígado
Fronte = Fronte
Gambe = Pernas 
Ganasse = Maxilares 
Gengive = Gengivas
Giàngole = Ínguas 
Gnuca = Nuca 
Gómbio = cotovelo
Gòmito = Vômito
Làgrime = Lágrimas 
Lavri = Lábios  ou beiços
Léngoa = Língua 
Malatia = Doença
Man = Mão, mãos
Massele =  Maçãs ( do rosto, bochechas)
Mostaci = Bigodes
Naso = Nariz
Nervi = Nervos
Oci = Olhos
Onge = Unhas
Òrbite = Órbitas
Ossi = Ossos
Palato = Paladar
Palmoni = Pulmões 
Pansa = Barriga
Pei = Pelos
Pele = Pele
Pessa o sgnarocio = Muco nasal
Peto = Peito
Pissada = Urinada
Pisso = Urina
Pissoler = Ureter
Pomo de Adamo = Maçã de Adão
Pression = Pressão
Pulso = Pulso 
Rabalton o Rebalton  = Queda  ou tombo
Rassa = Semen
Rognoni = Rins
Ruto = Arroto
Sacheto = Saco 
Salute = Saúde
Sàngue = Sangue
Sarvèi = Miolos
Sbèssola = Queixo
Scavessar(e) = Fraturar
Schena = Costas, dorso
Scoresa o Scoreda = Peido, gases
Séie = Sobrancelhas
Sìlii = Cílios
Singiuto = Soluço
Spale = Ombros 
Spuo o spudacio = Cuspe, saliva
Sterco o Merda = Esterco ou fezes  
Stòmego = Estômago
Sudor = Suor 
Témpore = Temporais
Testa = Cabeça
Téte = Seios
Tosse = Tosse
Vene = Veias

Partes da planta editar

PARTE DE NA PIANTA CO LA PIANTA SE POL FAR:


Caibri = Caibros 
Fiori = Flores
Foie = Folhas
Fruti = Frutos
Legno = Lenho
Longarine = Longarinas
Pei assorventi = Pelos absorventes
Radìcole = Radículas 
Radise = Raízes
Rami = Ramos
Ripe = Ripas
Scàndole = Taboinhas
Scorsa = Casca
Scorsi = Costaneiras
Serno = Cerne
Sochi = Cepos
Stanghe = Rachões
Tole o taole = Tábuas
Tronco = Tronco

Peças do vestuário editar

VESTIR UN OMO

Bombace = Bombachas
Braghe= Calças
Calseti = Meias
Camisa = Camisa
Camiseta = Camiseta
Capel = Chapel
Chiloti = Culotes 
Fassolet (o) = Lenço
Gravata = Gravata
Guanti =Luvas
Mudande = Cuecas
Mudandone = Ceroulas
Ociai = Óculos.
Sampioni = Tênis
Sandàlie = Sandalhas
Scarpe = Sapatos
Sentura =  Cinto
Siarpa = Charpa
Sinele = Chinelos
Sòcoli o sgàlmare = Tamancos
Spore = Esporas
Stivai = Botas
Tacolin = Pequeno bocó para guardar moedas

Tópicos sobre saúde editar

MALATIE E REMÈDII ANTIGHI

Aborto = Aborto
Afano = Desmaio
Asma = Bafi de ocalito, miel
Berni =  Bernes (Un tocheto de lardo col coro)
Bissi da pié = Rami  de mariamola
Bissighe = Bolhas. (Sbusarle co na gucia e assarghe el fil)
Bronchite =Bronquite ( Sià de sambugher )
Cagoto = Disinteria 
Cancro = Câncer, cancro
Catapora = Varíola . Sià de sambugheri
Èrnia = Hérnia
Fiévera = Febre
Giàngole =  (Ínguas ) Sal grosso, in scarsela
Gòmito = Sià de marsela o  de  bonmaistro
Grata = Bagna e sólfaro
Insònia = Sià de spagna o de salata
Mal de denti = Sal e zéo ( smissiarle in boca )
Ma de pansa  ( vermi) = Semense de suca,  òio de rìssino,  sal amaro.
Mal de rece = Òiobon scaldà
Mal dei rognoni = Dor de rins.Sià de petoloni ( chá de carrapichos)
Mal de testa = Sià de bonmaistro
Molton  ( Caxumba ) Séo de piégora caldo
Muchirane = Chatos 
Palmonia = Pneumonia
Pedoci = Áqua de forbesete
Pendissite = Apendicite 
Refredor = Bafi de ocalito, sià de erbamenta
Reomatismo = Reumatismo.  Beconi de ave
Sangue da naso = Sià de ortighe
Sìmesi = ( Percevejos )  Cànego 
Smacadura = Impiastro de lin o saonda
Terìssia = Sià de forbesete
Tosse canina = Coqueluche. Àqua de taquare

Profissões editar

PROFISSION

Arcivesco, arcivéscovo = Arcebispo
Autorità = Autoridade
Avocato = Advogado
Bander o Bandeta =  Fabricante de baldes de zinco
Barbiero,  Barbiere o barbier = Barbeiro
Becamorti = Coveiro
Becaro o Becher = Açougueiro
Botaro o Boter = Fabricante de Barris
Cardinal, Cardial = Cardeal
Carretir = Carreteiro
Cassador = Caçador
Castrin = Castrador
Compositor = Compositor, tratador de cavalos de corridas.
Dotor dea Medissina = Médico
Fabrissier = Fabriqueiro
Farmassista =  Farmacêutico
Ferraro, Ferrer = Ferreiro
Gambista = Cambista
Giùdice = Juiz
Giustaossi = Arrumador de ossos, Ortopedista
Gussador = Afiador, amolador
Insegnante = Professor
Legnaro, Legner = Lenhador
Maestro = Professor
Mansador = Domador
Massaro, Masser = Matador, carneador
Molinaro o Moliner = Moageiro
Mónega = Freira
Morosa = Namorada
Moroso = Namorado
Mulinaro, Muliner = Moageiro
Musissista o Mùsico = Músico 
Ocialista o Ocolista = Oculista
Padre = Padre
Panaro , Paner = Padeiro
Papa = Papa
Pastor = Pastor
Pegoraro, Piegoraro = Ovelheiro, pastor. 
Pescator o Pescador = Pescador
Pintor = Pintor
Piovan, Pàraco = Pároco, Vigário.
Putana = Puta
Sacristan = Sacristão 
Saoner = Saboeiro, fabricante de sabão
Sartor =Alfaiate
Scarparo o Scarpe  = Sapateiro
Scritor = Escritor
Scrivon = Escrivão
Segantin = Serrador
Serva = Empregada doméstica
Sirùsico o Dentista = Dentista
Soldà =Soldado, Militar
Sonador, Sonator = Gaiteiro
Sotocoa = Comissário, Quarteirão, Autoridade Distrital
Spassacamin = Limpador de chaminé
Sposa o Promessa-sposa =  Noiva 
Sposo = Noivo
Suora = Irmã Religiosa
Stradin = Gari, zelador de estrada
Timonier = Timoneiro
Vacaro = Vaqueiro
Vesco, Vescol, Véscovo =Bispo
Viado = Homossexual
Viaiante = Viajante
Vigilante = Guarda Noturno, Vigilante
Zugador = Jogador